کاریز یزد

سید محمد علی گلابزاده رئیس پژوهشکده کرمان شناسیهیچ حالی خوشتر از این نیست که پس از مدتی مهجوری و دوری از یار و دیار، جریده‌ای سرشار از واژه‌های مهرآمیز به دستت برسد که تو را به گوشه‌های تاریخ و جای جای سرزمینی ببرد که دل در گرو آن داری به همان ولایتی که دارالعباده‌اش خوانده‌اند، خطه بادگیرهای بلند، بزرگترین شهر خشتی جهان، با کوچه‌هائی که آشتی را هدیه رهگذرانش می‌کند و معبرهائی که بوی محبت آن آدمی را به عالم خلسه می‌برد و سبزستانی از رویاهای شیرین در برابر او می‌گشاید.وقتی ندای یزد به دستم می‌رسد، حتی اگر میانه راه باشم، دقایقی می‌ایستم، پاکت را می‌گشایم آنرا باز می‌کنم و با نگاهی گذرا ورق می‌زنم و مرغ اندیشه را به بام‌های برافراشته‌اش می‌نشانم و در بحر خاطرات، جولانی می‌دهم تا در خانه یا اداره مستقر شوم و از سر فرصت به قرائت سطر سطر مطالبش بپردازم.ای کاش، آنها که تمام فرصت و اوقات فراغت خود را در شبکه‌های مجازی می‌گذرانند و اکثراً هم بعد از ساعت‌ها پرسه زدن در این فضای «مجازی» نه «حقیقی و واقعی» دست خالی بر می گردند سری به روزنامه‌ها و کتاب‌ها و مواریث مکتوب می‌زدند و از بوی دلاویز کاغذ مست می‌شدند و لذتی که ما دلبستگان به مکتوب‌های نوشتاری می‌بریم را تجربه می‌کردند و آن وقت درمی‌یافتند که سخنی به گزاف نمی‌گویم.باری سخن ما درباره روزنامه وزین ندای یزد بود که آواز خود را در گوش زمان سر داده و بزرگی‌های این سرزمین ماندگار را به تصویر کشیده است. هفته نامه‌ای که پیشانی آن با خط خ کاریز یزد...

حسین مسرتدر کنار خیله‌های دخمه‌های سه‌گانۀ گلستان خانم و مانکجی، در جایی که اکنون به صفائیّه شهره گشته است، آب‌انباری زیبا و چشم‌نواز بر روی زمین خودنمایی می‌کند که برخاسته از اندیشۀ پاک فریدون کیخسرو قاسم‌آبادی است. او که بارها بسیاری از هم‌کیشان زرتشتی خود را دیده بود که از فرسنگ‌ها راه دور پیاده و سواره برای آیین دخمه سپاری و بزرگداشت و پُرسۀ مردگان خود به این‌سوی شهر می‌آیند و ناچارند در گرمای تابستان ساعت‌ها در خیله‌های گرم اتراق کنند تا آیین دخمه گذاری پایان پذیرد، در اندیشۀ ساخت این جایگاه همگانی در سال 1324 خورشیدی افتاد.خیله‌ها به‌ گونۀ ساختمان‌های به‌هم‌پیوسته، هرکدام وابسته به باشندگان یکی از برزن‌های زرتشتی‌نشین یزد مانند: اهرستان، خرّمشاه، پشت خان علی، رحمت‌آباد، قاسم‌آباد، کوچه بیوک، نرسی‌آباد، گودال شهریاری، لرد آسیاب، تل، اکبرآباد، نعیم‌آباد و آتشکده است.ارباب فریدون با پشتکاری خوب نه‌تنها آب‌انبار را همه از آجر خوش‌رنگ ساخته، بلکه با پشتکار و تلاشی ستودنی، آب قنات قاسم‌آباد که ساختۀ حاج ابوالقاسم رشتی بود و از مبارکه سرچشمه می‌گرفت، بر آن روان کرد.آب‌انبار دارای یک سردر با آرایش‌های کاربندی آجری و چون ویژۀ زرتشتیان بوده، دارای یک پاشیر و شیر آب است که با پیمودن 45 پلّه (30 پلّه در ایستگاه نخست و 15 پلّه در ایستگاه دوم) می‌توان به آب خنک و زلال آن دسترسی یافت. راه‌پلّه بدون نورگیر بوده و عمود بر مخزن است. شوند شاید آن بوده که همۀ آیین‌های دخمه‌گذاری در روز روشن بوده است.پدیدۀ دیدنی و درخور درنگ این بنا، دو بادگیر مشبک و چهارسویه و آجری است که تاکنون در هیچ جای ایران دیده نشده است. این راهکار به شَوند کوتاهی ساقۀ بادگیر و جای گرفتن ‌ در بیابان بی‌دروپیکر، هم از کاریز یزد...

حسین مسرّتپژوهشگر حوزۀ یزدشناسیبه تازگی از سوی پژوهشگر ، فهرست نگار و نسخه پژوه گرامی جناب آقای دکتر حسین متقی ، عکس دست نویس سه شعر تازه یاب سرودۀ فرّخی یزدی (1265- 1318ش) از جُنگی[1] که گردآوری امیرمحمّد خان خطیب لو خمسه ای (اشرف الملک لشکر نویس)‏ (‏ ۱۲۸۵ ق -‏ 1345ش) از شاعران (با تخلص اشرف)، نویسندگان و مترجمان و از بانیان کتابخانۀ ملّی ایران که با بسیاری از بزرگان ادب مانند بدیع الزمان فروزان فر ،شیخ اورنگ و انجدانی دوست بوده و در جریان قرارداد 1919م وثوق الدوله با انگلیس از مخالفان قرارداد بوده است[2]، به دستم رسیده که نسبت به گزارش و نشر آن اقدام می شود.این سه شعر که یکی مخمّس ، یکی قطعه و دیگری قصیده هستند ، هرسه به مناسبتی ویژه سروده شدند و جالب آنکه در کامل ترین و آخرین ویرایش دیوان فرّخی یزدی که به کوشش اینجانب (نشر مولی، 1391) چاپ شده، وجود ندارد و این تازگی ندارد ، زیرا چنانکه در دیباچۀ آن دیوان نیز به گونۀ گسترده گزارش داده شد (ص چهل و هشت تا شصت و شش)، فرّخی هیچ گاه در پی گردآوری دیوان اشعارش نبوده و گاه به نخستین کسی که برمی خورده، تازه ترین سروده اش را می داده و آنچه به نام دیوان فرّخی موجود است، گردآوری و پژوهش اشعار او از درون نشریّات طوفان، طوفان هفتگی، ستارۀ شرق ، آیینۀ افکار، پیکار ، قیام (همگی از فرّخی یزدی) و دیگر نشریات سال های 1329 ق تا 1322 ش مانند مجلس (از سید محمّدحسین طباطبایی) ، اقدام (از عبّاس خلیلی) آژیر ( از سید جعفر جوادزاده مشهور به سید جعفر پیشه ‌وری) ، ایزوستیا ( از شوروی) و غیره و نیز انبوه خاطرات چاپ شده و دست نوشته ها (به ویژه از محمّدعلی عسکری کامران، محمّد گلبن و عبّاس یمینی شریف) و گفت و گوها ( به ویژه با دکتر محمود رشیقی فیروز کاریز یزد...

حسین مسرّتدانش طلب و بزرگی آموزتا به نگرند، روزت از روزنظامیپس از پرس و جوی بسیار، باشگاه مَزدیَسنا را در برزن خرّمشاه می‌یابم. جایگاهی است پر از هیاهوی ورزشکاران و تلاش و کوشش آنان برای پرورش روان و جان. افزون بر زمین بسکتبال که گروهی بازیگر و گروهی تماشاگر آن‌اند، یک زمین فوتبال خاکی و میدانگاهی نوساز برای بازی‌های کودکان به چشم می‌خورد. در میان این باشگاه، ساختمانی آجری جای دارد که بر آن لوحة کتابخانة ناهید خرّمشاه، چشم را می‌رباید. جایی که برخلاف باشگاه که شلوغ و پر از فریاد است، خموش است و تاریک. با در بسته روبه‌رو می‌شوم، سراغی از کتابدار آن گرفته که آقایی به نام بهرام پیراهش خود را به من شناساند. او دارای مدرک کارشناسی حسابداری است و هیچ‌گونه پیشینة کتابداری ندارد. با راهنمایی وی از کتابخانه بازدید می‌کنم.نخست بگویم که از راه کتاب: «تاریخ زرتشتیان پس از ساسانیان»[1] نشانی اینجا را به دست آوردم. از زمان بهره‌ جسته و برخی آمار و آگاهی‌ها را نه از راه پرسش، بل از ره کنجکاوی (!) به دست می‌آورم. این کتابخانه، وابسته به انجمن زرتشتیان خرّمشاه یزد است که نخست در سال 1356 به نام کتابخانه در مهر خرّمشاه، در در مهر (آتشکده) زرتشتیان خرّمشاه به کار می‌پرداخته و سپس از سوی یکی از دهشمندان زرتشتی و گویا به یادبود دخترش ناهید و با یاری او این جایگاه بنیاد شده و آغاز به کار می‌کند. چنانکه در سنگ تاریخ مرمرین آن آمده: «بنیاد 1359 خورشیدی- 1349 یزدگردی».بیش از هزار جلد کتاب ارزنده و سودمند دارد که برخی از آن‌ها در گونة خود بی‌مانندند، همچون: شاهنامة فردوسی، تاریخ های ایران و کویرهای ایران و به‌سان کتابخانة هورشت (کتابخانة بزرگ زرتشتیان یزد) غنی‌ترین کتاب‌های تاریخ ایران و کتاب‌های ویژ کاریز یزد...

عاطفه دهقانیآیین بزرگداشت «حسین مسرت» پژوهشگر پیشکسوت استان یزد به مناسبت هفته پژوهش با حضور جمعی از مسئولان و پیشکسوتان فرهنگ و هنر استان یزد و اهالی کتاب و اندیشه در در محل کتابخانه مرکزی یزد برگزار گردید .«حسین مسرت» نویسنده و پژوهشگر پیشکسوت، کتابدار مرجع، نسخه‌شناس و فهرست‌نگار کتابهای چاپ سنگی و خطی سرشناس استان یزد و کشور است.به گفته « حمید رضا امیری » از اساتید پیشکسوت فرهنگ وادب استان یزد حسین مسرت پیشوند استاد نمی خواهد چرا که آنچه در وجود اوست ، لزوما در معانی و مفاهیمی که از واژه « استاد » برداشت می کنیم ، نیست .حسین مسرت به تنهایی یادآور آرامش ، نجابت ، سختکوشی ، پیگیری ، خستگی ناپذیری ، همدلی و همراهی است .دکتر«علی اکبرجعفری ندوشن » درپاسداشت این نویسنده و پژوهشگر پرتلاش باعنوان « برای او که جهانی است بنشسته درگوشه ای » چنین نگارش کرده است :دراین شبها، به همت کانون پرورش فکری کودکان ونوجوانان یزد، کنسرت موسیقایی با روایت داستان لیلی ومجنون بر پا شده است که با استقبال درخور توجهی هم روبرو است .این کانون که در تجربه هنری ارزشمندی در سال گذشته با شاهنامه فردوسی وداستان رستم وسهراب توانایی مدیران واعضای خود را درارائه هنر موسیقی ملی همراه با عطف توجه جدی به ادبیات دیرپا وماندگارفارسی به نمایش گذاشته بود شایسته سپاس فراوان است وباید امیدوار بود که به کمک نهادهای دیگر ،چراغی که در این ایام باسعادت برافروخته همواره پرپروغ بماند.اما آنچه دراین میان سزاوار ستایشی مضاعف است حسن تدبیرارزنده ای است که مدیران ودست اندرکاران این مراسم در پاسداشت مقام علمی -فرهنگی ناموران عرصه فرهنگ وهنر این استان به کار گرفته اند ،سالها بود که حسرت چنین همتی به دلها بود .صاحب قلمان دانشی ور و کاریز یزد...

حسین مسرّتهمبستگی مردمی در ساخت بنایی همگانی، ویژگی این آب‌انبار است که در نزد کمتر آب‌انباری در یزد دیده‌شده است. نزدیک به سال 1312 ش با اندیشۀ نیک رستم اسفندیار و برای بهره‌وری مردم بخش جنوب برزن کوچه بیوک که بیشتر زرتشتی بودند. شالودۀ ساخت این آب‌انبار از سوی او ریخته می‌شود. پس دست‌به‌کار شده و با گردآوری 6-7 هزار تومان از نیکوکاران کوچه بیوک که برخی باشندۀ تهران و بمبئی بودند، توانست در زمان سه سال این بنا را در سال 1315 ش به پایان رساند.نکته‌ای که در نزد بسیاری از بناهای زرتشتی ساخت یزد دیده می‌شود، ساخت آن به یادبود (نامگانه) پدر و مادر و دیگر بستگان و درگذشتگان است که برای روان شادی آنان از سوی بستگان ساخته می‌شد.همانند این آب‌انبار که خداپرست گشتاسب به یادبود پدرش، گشتاسب خداپرست و مادرش زمرّد اسفندیار و رستم اسفندیار به یاد فرزند ناکامش خدارحم رستم و کسی دیگر به یاد جوان ناکام فریبرز اردشیر هزینۀ ساخت آن را پرداخته است و سهراب رستم (سهراب رستم بنداری) به شَوند نداشتن فرزند و پایدار ماندن نامش به چنین کار نیکی دست‌زده است. در این میان، نام شیرین خسرو، همسر خداپرست گشتاسب و گل خداداد، همسر رستم دیده می شود.این بنای همه آجری که درگاه ورودی زیبایی دارد و بر دو سویش سکّو ساخته‌شده است، دارای دو شیر جداگانه برای مسلمانان و زرتشتیان است. هماهنگی مخزن و بادگیر هم بدان زیبایی دوچندان داده است. در گویش بومی زرتشتی، آنجا را «دَرمشا»« Darmasha »یعنی: دَر مشو، یعنی: در نرو گویند. چون در آن روزگاران، پس ازآنجا بیابان بوده، مردم بومی به فرزندان کوچک خود سفارش می‌کردند که ازآنجا دورتر نروند. اکنون‌که کوچه بیوک یکی از برزن‌های میانی شهر یزد است، در شمال این برزن، چند آب‌انبار دیگر س کاریز یزد...

کتابخانة اَهنَوَد[1] قاسم‌آبادیاران زمانه را وفایی نبودبهتر ز کتاب، آشنایی نبودگر یارِ صدیق و جای امنی طلبیخوش‌تر ز کتابخانه جایی نبودسید رضا بهشتی «دریا»[2] به سال 1351 به کوشش و پشتکار مهربان ماوندادی، کتابخانة جوانان زرتشتی قاسم‌آباد وابسته به باشگاه اهنود و انجمن زرتشتیان قاسم‌آباد، درون دبستان گشتاسبی با شمارگان کمی کتاب گشایش می‌یابد، از همان آغاز به عضوگیری می‌پردازد و همۀ کسانی که هموند باشگاه بودند از داشته های آن نیز بهره می‌بردند. هرچند به کسانی هم که هموند نبودند نیز کتاب داده و پیشواز خوبی می‌شد.کتابخانه به گونۀ شورایی و از سوی هموندان باشگاه اهنود گردانده می‌شد. بیشتر کتا‌ب‌ها را مردم نیکوکار قاسم‌آباد که باشندة یزد یا تهران بودند، بخشیده و برخی نیز به نامگانة درگذشتگان خودشان می بخشیدند، همچون کتاب‌هایی که از سوی آقای منوچهر لهراسب بخشیده شده است. کتابخانه که با انگیزۀ رشد فرهنگ مردم به‌ویژه نسل جوان گشایش‌یافته بود، حتّی در چند سال نخست نیز کلاس‌های روش کتابداری و آشنایی مردم با کتابخانه و شیوة بهره وری از آن را گذاشته بود. آن زمان به‌گونۀ قفسة بسته بود و چگونگی هموندی (عضویّت) در آغاز رایگان بود، ولی پس از آن با پرداخت 20 ریال می‌توانستند از همۀ داشته ها باشگاه ورزشی و کتابخانه بهره‌مند شوند.در سال 1358 شوربختانه بر اثر برداشت نادرستی که شده بود ، برخی از کتاب‌های سودمند را از بین بردند. در سال 1359 با پول پیش‌کشی مردم و به نامگانة استاد ماهیار، بنیاد آموزش دینی و تربیتی و اجتماعی زرتشتیان استاد ماهیار اردشیر روی زمین همان دبستان دخترانة ماهیاری در کوچة زرتشت ساخته شد. هم‌زمان با گشایش آن، کتابخانة آن نیز با گردآوری کتاب‌های کتابخانة دبستان کماکان زیر پوشش کاریز یزد...

حسین مسرّتاکنون یازدهمین سال کوشندگی نشریۀ پربار بشارت یزد پشت سر گذاشته می شود. جواد آذر نگار که از سل 1370فعالیت مطبوعاتی خود را با روزنامه های سراسری ایران پشت سرگذاشته و برخی ویژه نامه های استانی نشریاتی مانند: حیات نو ، جامعه ، سلام و غیره را سردبیری می کرد . پس از آنکه نتوانست مجوز طوفان امروز را بگیرد، پیک بشارت را در سال 1382 گرفت و سپس به بشارت نو تغییر یافت و به گونۀ سراسری چاپ کرد. او در کنار این کار پر زحمت که اکنون بیستمین سال خود را پشت سر می گذارد، چون جای نشریه ای فراگیر و استانی را خالی دید، مجوز بشارت یزد را هم گرفت و در درازنای این 11ساله صدها گزارش فرهنگی، اجتماعی، ادبی، هنری و مردمی را همراه با گفتارهای سودمند زیادی درج کرده است که اگر یک روزی بهترین های آن را گزیده کند . مجموعه ای ارزشمند خواهد شد. آذر نگار از همراهی و همگامی سردبیری کوشا و پرتلاش به نام صالح مستوفیان و گروهی از خبرنگاران و نویسندگاه زبده برخوردار است که بشارت را تبدیل به نشریه ای پویا وهمگام با رخدادهای اجتماعی و فرهنگی استان یزد کرده است که تقریبا بدون درنگ چاپ شده است. به ویژه در هنگامی که دشواری فراهم آوری کاغذ در میان است. امیدوارم همچنان او و گروه همراه توانمندش بتوانند نشریه را همچنان کارآ و سودمند چاپ کنند.*بشارت یزد ، ش 2003. کاریز یزد...

حسین مسرّتکتاب ای فروزندة عقل و هوشجکتاب ای خرد را همه زاد و توش«م. بهستا»[1]کتابخانة تالار رستم، وابسته به انجمن زرتشتیان نرسی‌آباد است. در درون یک ساختمان نوساز به نام: «مرکز دینی عمو خدابخش، تالار رستم خدارحم بُندار فلفلی» و در اشکوب دوم آن کتابخانه‌ای با اندازۀ 6 ´ 3 متر جای گرفته است. از مدیر کتابخانه دربارة خودش و کتابخانه می‌پرسم:نامم کیخسرو بهمنی، کارشناس ریاضی و دبیر هنرستان شهر زارچ هستم و از شهریور 1365 سرپرستی اینجا را پذیرفته‌ام. در گذشته، درست از زمان گشایش آن (1350) تا شهریور 1365 آقایان کامران و فرشید استادمهری به کارِ گردانندگی آن سرگرم بوده‌اند و پیش از آن‌که تالار رستم در سال 1360 ساخته شود، کتابخانه‌ای کوچک درون درِ‌ مهر (آتشکده) و در گوشة مدرسة دینی، در یک اتاق ویژه جای داشت و پس‌ازآن کتاب‌ها و قفسه‌ها و مدرسه بدین جا آورده شده. ولی سالمه (تاریخ) گشایش آن‌که بر مُهر کنده‌شده، 1355 است.انگیزۀ ما از برپایی کتابخانه، آشنایی مردم برزن، با دانش و فرهنگ و دین زرتشتی بوده. شمار کتاب‌های چاپی فارسی ما 600 جلد و نزدیک به سی‌جلد هم کتاب‌های علمی و فنّی الکتریکی به زبان بیگانه داریم. شاید شمار 600 جلد کتاب کمی شگفت‌انگیز باشد، ولی آنگاه‌که بدانیم سودمندترین کتاب‌ها را در بردارد و نزدیک به 80 درصدشان نایاب است و از دید برگ و کلفتی به‌اندازۀ 2500 جلد کتاب دیگر کتابخانه‌های برزن‌ها است، از آن خرسند می‌شویم. کتاب‌هایی همچون: «ایران در یک‌صد و سیزده سال پیش» نگارش: ارنست هولستر، «باستان‌شناسی ایران باستان» نوشتة: لوئی واندنبرگ، «اطلس تاریخی ایران»، چاپ دانشگاه تهران، «گاوباربان پادوسپانی»، مجموعة کتاب‌های حافظ به کوشش آقای فرزاد در 8 دفتر و فرهنگ‌های گوناگون زبان پهلوی و کاریز یزد...

حسین مسرّتدر آذر 1398 ش، یازدهمین برنامه از رشته نشست‌های شب‌های فرهنگی یزد ویژۀ دبیرستان'>دبیرستان کیخسروی بود. این برنامه با کوشش و سرمایۀ سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری یزد، وهمراهی خانۀ صلح و اندیشه و گروهی از سازمان‌های دیگر برگزار شد. مهندس سپنتا نیکنام، هموند زرتشتی شورای شهر یزد و مهندس میترا رئیسی از سخنرانان‌های زرتشتی این نشست بودند، همچنین دکتر جمال‌الدّین عزیزی، شهردار یزد، مهندس حسن دهقان شیری، مدیر دبیرستان کیخسروی، دکتر عباسعلی دانافر، مدیر کلّ آموزش‌وپرورش استان یزد و دکتر مهدی برهان پور، هموند هیئت‌علمی دانشگاه یزد از سخنرانان دیگر این برنامه بودند.اکنون دبیرستان با نام دورۀ دوم متوسّطه - نظری پسرانۀ دولتی کیخسروی در بخش 2 آموزش‌وپرورش یزد کاربری دارد و در سال آموزشی 1399- 1400 ش، دارای 392 دانش‌آموز در سه رشتۀ انسانی، تجربی و ریاضی با 13 کلاس، 38 دبیر و 4 معاون، کاربری آموزشی دارد. مدیر کنونی دبیرستان، مهندس حسن دهقان شیری و دارای کارشناسی ارشد شیمی است.دبیرستان ماندگار با رویکرد به پیشینه و آنچه که تاکنون گفته شد و با نگرش به نشانه‌های زیر، بایسته و شایسته است که این دبیرستان هم در ردۀ دبیرستان‌های ماندگار کشور به ثبت برسد.«امّا شاخص‌های انتخاب مدارس ماندگار چیست؟1. قدمت و سابقۀ آموزشی بیش از نیم‌قرن.2. داشتن اعتبار و پیشینۀ درخشان علمی، فرهنگی و تاریخی در سطح ملّی و بین‌المللی.3. برخورداری واحد آموزشی از امتیازاتی نظیر مؤسّسانی دارای شخصیتی معنوی و شاخص یا سابقۀ فعالیت چهره‌های برجسته و ممتاز در واحد آموزشی.4. داشتن فارغ‌التحصیلان برجستۀ علمی، فرهنگی و اجتماعی.5. داشتن فعالیّت موفق آموزشی، علمی عملی و فرهنگی در سال‌های اخیر، موفقیّت دانش‌آموختگان این مدارس کاریز یزد...

حسین مسرّت-------------: «سالنامۀ دبیرستان'>دبیرستان کیخسروی یزد»، در کتاب: یزد، یادگار تاریخ، تهران: دف، ویرایش دوم، 1395، ج 1: 249.-----------------: یزد یادگار تاریخ، تهران: دف، ویرایش دوم، 1395، ج 1.مصحفی، عبدالحسین: «گفتگو با عبدالحسین مصحفی، معلّم مؤلّف ریاضی و مترجم کوشای کرمانی (یاد ماندگار)»، گفت‌وگو‌کننده: جواد محقق، رشد معلّم، ش 155(بهمن 1379)‏.میرزا مهربان رئیس: «شرح‌حال ماستر خدابخش»، فروهر، س 15، ش 11 و 12: 470.نسیمی، پریبرز: «خدمات اجتماعی زرتشتیان در یزد» ارمغان، دورۀ سی و دوم - ش 7 (مهر 1342‏):321-322.------------: «تاریخچۀ مختصر دبیرستان کیخسروی یزد»، سالنامۀ دبیرستان کیخسروی یزد، 1315 : 11-22.[نسیمی، پریبرز]: «دبیرستان کیخسروی»، سالنامۀ فرهنگ یزد (سال آموزشی 1328 -1327)، ص 25-28.[نسیمی، پریبرز]: «دبیرستان کیخسروی»، سالنامۀ فرهنگ یزد (سال آموزشی 1329 -1328)، ص 30-33. [نسیمی، پریبرز]: «دبیرستان کیخسروی»، سالنامۀ فرهنگ یزد (سال آموزشی 1332-1333)، ص 47-48.[نسیمی، پریبرز]: «دبیرستان کیخسروی»، سالنامۀ فرهنگ یزد (سال آموزشی 1341-1342)، ص 113-115.[نسیمی، پریبرز]: «دبیرستان کیخسروی یزد»، پندارها، س 1، ش 4 (15/6/1331): 5-7.-------------: «سیزده باب دبستان‌های دهات یزد که وابسته به مدرسۀ کیخسروی بودند»، فروهر، س 21، ش 11 و 12(آذر و دی 1365):2-7؛ س 22، ش 1 و 2 (فروردین و اردیبهشت 1366): 1-5.-------------: «مدرسۀ کیخسروی»، فروهر، س 21، ش 9-10(بهمن و اسفند 1365):3-6.نمیرانیان، کتایون: زرتشتیان ایران پس از اسلام تا امروز، کرمان: مرکز کرمان شناسی،1382.هیربد، شهریار: خاطرات رستم شاپور مهر، مشهد: پاپلی، 1393، ج 3.دیگر منابع«آغاز مرمّت دبیرستان تاریخی کیخسروی یزد بااعتباری بالغ‌بر کاریز یزد...

حسین مسرّتسال‌خوردگان يزدي به ياد دارند كه در گذشته‌ های دور، از مسيري كه اكنون از خيابان سيدگلسرخ و رحيم‌آباد و صدرآباد مي‌گذرد، به مشهد مي‌رفتند. مسير چند تن از جهانگردان مشهور از جمله ژنرال گاردان، سروان كريستي، كُلنل سي‌ام مَك گِرگِر نيز اين چنين بوده، در سفرنامة گرگر آمده است: يزد (نارين قلعه)، حوض جعفر (در ده مايلي يزد)، ارتفاعات‌ها رونا، آب پخشان، انجيرك، حوض سفيد، چاه‌نو، خرانق و در جديدترين سفرنامه از صفاء السّلطنه ناييني آمده كه به سال 1300 قمري از مسير خرانق، دارونه «درند؟» و انجيرك به يزد گذركرده است. بازسازي مسير قديمي يزد به خرانق از چند نظر مي‌تواند سودمند باشد، (چنانچه از لحاظ شهري با دشواري روبرست، مي‌توان از همان راهي كه نزديك كارخانة گچ يزد است، بهره برد):1- از اندازة رفت و آمد مسير يزد تا دو راهي طبس مي‌كاهد. به ويژه آن كه مسير اتوبوسهاي شيراز و برخي شهرهاي استان فارس از طريق يزد است. 2- از تصادفات سنگين مسير يزد تا دو راهي طبس پيشگيري خواهد شد. 3- كمك به آباداني و پيشرفت روستاهاي مسير خواهد شد و براي روستاهاي طامهر، دربيد، نيوك، منصوري، محموديه، سنجدك، انجيرك و چاه ‌نصر، راه هاي خوبي ايجاد خواهد گرديد. 4- راهي عملي و منطقي براي باز زنده‌سازي كاروانسراي كهن و كار آمد انجيرك گشوده خواهد شد كه زماني چند سازمان ميراث فرهنگي در صدد بازسازي و رونق آن و تبديل آن به قهوة خانة سنّتي و ايستگاه بين راهي بود. 5- به واسطة وجود معادن سرب و ... در اين مسير، راه عبور ماشين هاي اداري و غيراداري براي سركشي و شناسايي اين معادن نزديك تر و هموارتر خواهد شد. 6- اگر مسير يزد، خرانق بدين واسطه نزديك تر شود، از لحاظ اقتصادي و سوخت و كاركرد خودروها نيز به صرفه خواهد بود. بخش دوم کاریز یزد...